ارگ گوگد، دومین بنای بزرگ خشت و گلی ایران است و تنها سند مکتوبی که از این بنا موجود است متعلق به حدود ۱۳۰ سال پیش است.در مسیر جاده معروف ابریشم که جاده اصلی تجاری دوران قدیم بوده قرار دارد که قدمت آن به حدود چهار قرن پیش می‌رسد. این ارگ در پنج کیلومتری جاده گلپایگان به تهران واقع شده‌است.نیمی از بنای ارگ را شخصی به نام علیخان به عنوان مهریه به همسرش واگذار کرده که از این پس این بنای تاریخی با عنوان ارگ علیخانی نامیده شد.با توجه به اسناد بدست آمده، ارگ گوگد توسط شخصی به نام علیخان به همسرش واگذار گردید. این ارگ مربعی شکل است و ۶۴۰۰ متر مربع مساحت دارد و چهار برج قرینه زیبا با دیوارهایی سرخ رنگ به ارتفاع ۱۲ متر آن را دربر گرفته است. ارگ تاریخی گوگد اکنون با دارا بودن ۲۰ اتاق و سوئیت‌های زیبا در دو طبقه، رستوران، چایخانه سنتی و تالار پذیرایی و جاذبه‌های متنوع گردشگری به عنوان مکانی منحصر به فرد برای بازدید و استراحتگاه گردشگران شهرستان گلپایگان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ارگ تاریخی گوگد
ارگ گوگد در زمان صلح به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار می‌گرفته و با توجه به وضعیت و موقعیت خاص خود نسبت به کاروانسراهای مجاور، محل استراحت کاروان تجار سرشناس و یا حاکمان و والی‌های سایر ایالات ایران بوده است و حتی به استناد اظهارات افراد مسن شهر، آغا محمدخان قاجار نیز در لشگرکشی‌های خود چند روزی را در این محل استراحت کرده است.
از این ارگ که در زمان‌های صلح به عنوان کاروانسرا و در زمان جنگ یا حمله اشرار به عنوان دژ نظامی استفاده می‌گردیده است در خیابان آیت‌الله گلپایگانی، کوچه قلعه واقع شده‌است و در حال حاضر از این بنا به عنوان هتل سه ستاره سنتی استفاده می‌گردد.این بنای ارزشمند در حال حاضر سند آن به نام شرکت ارگ سالار گلپایگان است که در آثار ملی کشور نیز به ثبت رسیده است.
این قلعه مربوط به دوره قاجار است و در خیابان آیت الله گلپایگیانی، خیابان ارگ واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
ارگ تاریخی گوگد در زمان خود بر اساس روایت‌های موجود در زمان صلح به عنوان کاروانسرا و با توجه به وضعیت و موقعیت خاص خود، محل استراحت کاروان تجار سرشناس یا حاکمان و والی‌های سایر ایالات ایران بشمار می‌رفت، بر اساس سخنانی که از سخنان افراد مسن این شهر تاریخی به گوش رسیده است، آقامحمد خان قاجار نیز در لشکر کشی‌های خود چند روزی را در این محل استراحت داشته است.
ساختار بنا
ارگ گوگد درمسیر جاده معروف ابریشم قرارداشته است و در ساختمان آن وجود طبقات پائین و بالا بیانگر نظام طبقاتی در اجتماع آن روز می‌باشد به این صورت که استر و استربانان در طبقه پائین و در مجاورت هم و بازرگانان وافراد شاخص در طبقات بالا ساکن می‌شدند همچنین سوراخ‌هائی روی دیوارها ی مرتفع قرار دارد که از آن به عنوان سیستم امنیتی هشدار دهنده استفاده می‌گردیده، به این صورت که کبوترها را در این سوراخ‌ها اسکان می‌داده‌اند که شب هنگام با بیقراری و سروصدای این کبوتران متوجه ورود مهاجمین توسط قلاب یا نردبان می‌شدند.
این اثر ملی دارای درب ورودی،حوض آب، شاه‌نشین، سیستم امنیتی (سوراخ‌هایی بر دیوارهای بلند وجود دارد که سیستم امنیتی هشدار دهنده بوده است)، چاه، چندین بنا در پیرامون فضای داخلی، طبقاتی در بالا و پایین ارگ و بخش‌های دیگری است.
دژ محکم نظامی
ارگ تاریخی گوگد اگرچه سند دقیقی برای اثبات نظامی بودنش ندارد، اما شواهد روایت می‌کنند که روزگاری در این منطقه از گلپایگان قلعه‌ای نظامی افراشته شده. مناطق کویری ایران، به ویژه در قسمت‌های پر رفت و آمد بیشتر در معرض حمله‌ی راهزنان قرار داشت. ارگ‌های نظامی به این دلیل بنا شدند تا هم از شهر در برابر راهزنان محافظت کنند و هم محلی برای آموزش قوای نظامی باشند. استان اصفهان و شهر گلپایگان نیز از این قاعده مستثنی نبودند و به همین دلیل احتمال می‌رود هدف ابتدایی ساخت ارگ، دلایل نظامی و امنیتی بوده است.
معماری ارگ تاریخی گوگد
اگر از بالا به این ارگ تاریخی نگاه کنیم پلانی مربعی و بسیار منظم از این قلعه را خواهید دید. این قلعه با وجود قدمت از درست‌ترین اصول معماری برخوردار است و ریزه‌کاری‌های ساخت بنا باعث مستحکم بودن آن در این سال‌ها بوده است. حیاط در بخش مرکزی با درختان و باغچه‌های مربعی تزئین شده تا زیبایی ارگ تاریخی گوگد را کامل کند.
مرتفع‌ترین دیوارهای قلعه در گذشته محلی برای دیده‌بانی بوده است. معماران این بنا با توجه به این موضوع نقشه‌ای خلاقانه برای این برج با شکوه طراحی کردند. شیارهای ایجاد شده روی برج دیده‌بانی در ظاهر خانه‌ای برای کبوترها و پرندگان بود. اما در حقیقت طعمه‌ای برای راهزنان و زنگ خطری برای نظامیان به حساب می‌آمد. زیرا در هنگام ورود آن‌ها با بیقراری و جنبش پرندگان اهالی ارگ به حالت آماده باش قرار می‌گرفتند.
وجود جزئیاتی مانند چاه آب برای روزهای جنگ و حوض میانی این ارگ تاریخی به آن اعتبار بیشتری نیز بخشیده است.
در ساختمان ارگ وجود بنا در اطراف و فضای باز در وسط، همچنین وجود طبقات پائین و بالا نشان از معماری کاروانسرایی دارد که بیانگر رعایت نظام طبقاتی در اجتماع آن روز است به این صورت که استر و استربانان در طبقه پایین و در مجاورت هم و بازرگانان و افراد شاخص در طبقات بالا مسکن می‌گزیده‌اند که این فضاها پس از بازسازی هم اینک به عنوان مهمانسرا با امکانات مدرن شامل سوئیت‌های زیبا با سرویس‌های بهداشتی، رستوران، چایخانه سنتی، فروشگاه و نمایشگاه صنایع دستی، سالن‌های مختلف و مجموعه‌ای از مکانهای تاریخی و تفریحی مورد استفاده قرار گرفته و همه روزه پذیرای گردشگران ایرانی و خارجی است.